Ամերիկյան Responsible Statecraft կայքում հրապարակվել է արտաքին քաղաքականության փորձագետ, Բրյուսելում գործունեություն ծավալող Էլդար Մամեդովի «Արևմտյան երկրները անխոհեմաբար շտապում են Ադրբեջանին պաշտպանել ՌԴ-ից» վերնագրով հոդվածը, որում հեղինակը վերլուծում է ռուս-ադրբեջանական վերջին օրերի հարաբերությունները։ Ըստ նրա՝ Արևմուտքի անվերապահ աջակցությունը Ադրբեջանին՝ որպես հակակշիռ Ռուսաստանի ազդեցությանը Հարավային Կովկասում, ռազմավարական սխալ է, որը կարող է խաթարել առավել կարևոր աշխարհաքաղաքական նպատակներ՝ այդ թվում Ուկրաինայի պատերազմի դադարեցման և ԱՄՆ-Ռուսաստան զենքի վերահսկման բանակցությունների հեռանկարը։

Radar Armenia-ն ներկայացնում է այդ հոդվածը։

Ռուսաստանի և Ադրբեջանի միջև լարվածության սրացումը, որն արտահայտվում է փոխադարձ ձերբակալություններով, էթնիկ բնույթի բռնությունների մեղադրանքներով և տնտեսական լարվածությամբ, որոշ արևմտյան վերլուծաբանների մղում է այս հակասությունները դիտարկել որպես Մոսկվայի մեկուսացման հնարավորություն։

Սակայն սա պարզապես պատմություն չէ այն մասին, թե ինչպես է Ադրբեջանը դիմադրում Ռուսաստանի գերիշխանությանը։ Դա ավելի խորը հակամարտություն է էներգետիկ միջանցքների, տարածաշրջանային ազդեցության և Հարավային Կովկասի ապագայի շուրջ։ Բաքվի նկատմամբ արևմտյան կողմնորոշումը կարող է խաթարել առանցքային առաջնահերթություններ, ներառյալ ԱՄՆ-Ռուսաստան երկխոսության հնարավորությունը Ուկրաինայի և զենքի վերահսկման հարցերում։

Լարվածությունը սրվեց 2025 թ․ հունիսին, երբ Ռուսաստանի անվտանգության ծառայությունները Եկատերինբուրգում բացահայտեցին Ադրբեջանին առնչվող ենթադրյալ հանցավոր ցանցեր՝ որի հետևանքով մահացան ադրբեջանական ծագում ունեցող երկու ռուսաստանցի, և ձերբակալվեցին մի շարք ենթադրյալ մաֆիոզներ։ Բաքուն այդ գործողությունները գնահատեց որպես էթնիկ դրդապատճառներով պայմանավորված, մինչդեռ Մոսկվան պնդեց, որ մահերը տեղի են ունեցել բնական պատճառներով։

Դրանից անմիջապես հետո Ադրբեջանը սկսեց ձերբակալել ռուս քաղաքացիների, այդ թվում՝ մեդիա ոլորտի ներկայացուցիչների, ինչպես նաև պատահական թվացող արտագաղթածների։ Միաժամանակ, ադրբեջանական պետականամետ լրատվամիջոցները ծավալեցին հակառուսական քարոզչություն։

Այս բախումը խոր արմատներ ունի։ 2023 թ․, Լեռնային Ղարաբաղի նկատմամբ վերահսկողությունը վերականգնելուց հետո՝ շրջանցելով ռուս խաղաղապահներին և ի ցույց դնելով Ռուսաստանի ազդեցության թուլացումը, նախագահ Իլհամ Ալիևը որդեգրեց ավելի կոշտ արտաքին քաղաքականություն։ 2024 թ․ դեկտեմբերին ռուսական օդային տարածքում ադրբեջանական ինքնաթիռի կործանման վերաբերյալ Ալիևի կտրուկ քննադատությունները, պահանջներն ու արդարադատության կոչերը վկայեցին Մոսկվայի հանդեպ նոր՝ ավելի խիստ դիրքորոշման մասին։

Թուրքիայի աջակցությամբ և արևմտյան էներգետիկ շահերի ներգրավմամբ Ադրբեջանը ձգտում է դառնալ տարածաշրջանում գերիշխող ուժ և զբաղեցնել Կենտրոնական Ասիայից Եվրոպա նավթամթերքների տարանցման առանցքային հանգույցի դիրքը՝ շրջանցելով Ռուսաստանը։

Այս ծրագրերի առանցքում է Զանգեզուրի միջանցքի ստեղծումը՝ Հայաստանի տարածքով կապ ապահովելու նպատակով Ադրբեջանի և Նախիջևանի միջև, որը վերահսկվելու է Բաքվի և Անկարայի կողմից։ Այս նախագիծը համահունչ է Արևմուտքի նպատակներին՝ նվազեցնելու էներգետիկ կախվածությունը Ռուսաստանից, սակայն միաժամանակ ընդդիմանում են թե՛ Ռուսաստանը, թե՛ Իրանը՝ մտավախություն ունենալով թուրքական ազդեցության աճից իրենց հաշվին։

Հայաստանը հայտնվել է այս պայքարի կենտրոնում՝ ենթարկվելով ուժեղ ճնշման։ Ալիևը սպառնում է ռազմական գործողություններով, եթե Երևանը դիմադրի։ Միաժամանակ, Հայաստանի արևմտամետ արտաքին քաղաքական ուղեգիծը բարդացնում է իր դիրքերը։ Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունը սառեցրել է անդամակցությունը ՀԱՊԿ-ին և բացահայտել է պատրաստակամություն՝ ՆԱՏՕ-ին անդամակցելու հարցում։ Սակայն Արևմուտքի աջակցությունը հիմնականում սահմանափակվում է հռետորաբանությամբ, մինչդեռ Ադրբեջանի սպառնալիքները՝ իրական են։ Ներքաղաքական իրավիճակում Փաշինյանի՝ ռուսամետ ուժերի դեմ հալածանքները ստեղծում են հավելյալ անկայունություն։

Որոշ արևմտյան դիվանագետներ, ոգևորված Հայաստան-Ադրբեջան միջև ձևավորվող աշխարհաքաղաքական դինամիկայով, շտապել են սատարել Բաքվին՝ Մոսկվային դուրս մղելու նպատակով։ ԵՄ դեսպանը Ադրբեջանում դատապարտել է Ռուսաստանում ադրբեջանցիների նկատմամբ իրականացված ենթադրյալ «բռնությունները, խոշտանգումները և անմարդկային վերաբերմունքը», իսկ Մեծ Բրիտանիայի դեսպանը հայտնել է իր համերաշխությունը «ադրբեջանցի ժողովրդի» հետ։

Այս հայտարարությունները ներկայացնում են Եկատերինբուրգի միջադեպը որպես անարդարացված էթնիկ հարձակում՝ այլ ոչ թե իրավապահ գործողություն։ Չնայած ռուսական իրավապահ մարմինների հանդեպ անվստահությունն արդարացված է, սակայն Բաքվի հռետորաբանության անվերապահ ընդունումը՝ այն դեպքում, երբ Ադրբեջանը ևս ավտորիտար ռեժիմ է, քաղաքականապես միակողմանի մոտեցում է։

Թեև ԵՄ բարձրաստիճան պաշտոնյաները՝ Ուրսուլա ֆոն դեր Լայենը և Կայա Կալլասը, չեն մեկնաբանել այս բախումը, երկուսն էլ Ադրբեջանին բնութագրել են որպես «վստահելի գործընկեր» էներգետիկ անվտանգության հարցերում։ ՆԱՏՕ-ն ևս սերտացրել է կապերը Բաքվի հետ՝ կրթական ծրագրերի միջոցով։

Այս աջակցությունը արտահայտում է Ադրբեջանի երկարամյա լոբբիստական ջանքերը։ Վաշինգտոնում գործող վերլուծական կենտրոններ՝ «Ատլանտյան խորհուրդը», «Հադսոն ինստիտուտը», «Ժողովրդավարությունների պաշտպանության հիմնադրամը» և «Կասպյան քաղաքականության կենտրոնը», որոնցից մի քանիսը ֆինանսավորվում են Ադրբեջանի պետական միջոցներից, ներկայացնում են Բաքվին որպես Արևմուտքի դաշնակից՝ ընդդեմ Ռուսաստանի և Իրանի։

Լոբբիստական ընկերությունները, երբեմն շրջանցելով թափանցիկության պահանջները, ապահովել են ԱՄՆ կոնգրեսականների աջակցությունը։ Այժմ, ռուս-ադրբեջանական լարվածության խորացման պայմաններում, այս կապերն առավել կարևոր նշանակություն են ստանում։

Այնուամենայնիվ, Բաքվին անվերապահ աջակցությունը կլինի ռազմավարական սխալ չորս հիմնական պատճառներով։

Առաջին՝ Ռուսաստանը պահպանել է վճռորոշ ռազմական առավելություն, այդ թվում՝ միջուկային զենք և Բաքվի էներգետիկ ենթակառուցվածքները կաթվածահար անելու կարողություն։ Թուրքիան, որպես Ադրբեջանի հնարավոր աջակից, հազիվ թե ամբողջությամբ ներգրավվի՝ հաշվի առնելով Ռուսաստանի հետ իր բարդ հարաբերությունները։

Չնայած Ուկրաինայում պատերազմի կենտրոնացվածությանը, Ռուսաստանը հետագայում կարող է ավելի մեծ ուշադրություն դարձնել Կովկասին։ Արևմուտքի աջակցությունը Բաքվին կարող է առաջացնել անհամաչափ հակահարված և նոր ապակայունացում։

Երկրորդ՝ Ադրբեջանի բացահայտ պաշտպանությունը կհաստատի Կրեմլի այն պնդումը, թե Արևմուտքը ձգտում է շրջափակել Ռուսաստանը։ Դա կարող է խաթարել ապագա երկխոսության հնարավորությունները՝ թե՛ Ուկրաինայի պատերազմը դադարեցնելու, և թե՛ զինապաշարների վերահսկման հարցերում։ Ուժերի գոյաբանական հակամարտության պայմաններում սա կլինի կարճատեսություն։

Երրորդ՝ Ալիևի վարչակարգը ժողովրդավարական գործընկեր չէ։ Այն բանտարկում է ընդդիմախոսներին, ճնշում է ազատ արտահայտման իրավունքը և կիրառում է ազգայնական հռետորաբանություն։ 2025 թ․ Բահրուզ Սամադով անունով հետազոտողը դատապարտվել է 15 տարվա ազատազրկման՝ խաղաղության կոչերի համար՝ անհիմն դավաճանության մեղադրանքով։ Բաքվին աջակցելը կհակասի Արևմուտքի արժեքներին՝ մարդու իրավունքների պաշտպանության և կանոններով կառավարվող աշխարհակարգի հարցում։

Չորրորդ՝ Ադրբեջանի հնարավոր ագրեսիայի խրախուսումը Հայաստանի կամ Ռուսաստանի դեմ կարող է հանգեցնել լայնամասշտաբ պատերազմի։ ԱՄՆ-ը շահ չունի Զանգեզուրի միջանցքում, սակայն շահագրգռված է խուսափելու նոր հակամարտությունից, որը կարող է ներքաշել Թուրքիային, Իրանին, Իսրայելին և Ռուսաստանին։ Այսպիսի սցենար կբարձրացնի ԱՄՆ միջամտության կողմնակիցների ճնշումը՝ ներքաշելու երկիրը պատերազմում։

ԱՄՆ-ը չպետք է կողմ բռնի։ Այն պետք է իր վերջին շրջանի ռուսական երկխոսությունն օգտագործի՝ լարվածության մեղմացման ազդակներ հաղորդելու համար՝ հստակ ցույց տալով, որ չունի նպատակ այս հակամարտությունից օգտվելու՝ Մոսկվային մեկուսացնելու համար։ Միևնույն ժամանակ, ԱՄՆ-ը պետք է կիրառի իր ազդեցությունը Բաքվի վրա՝ զսպելու նրան սադրիչ գործողություններից՝ ներառյալ սպառնալիքները Հայաստանի և ռուսաստանցի քաղաքացիների հասցեին։

ԱՄՆ-ին պետք չէ ևս մեկ հակամարտություն Ռուսաստանի դեմ։ Վաշինգտոնը պետք է դիմակայի գայթակղությանը՝ Ադրբեջանի մարտահրավերը դիտարկել որպես հաղթանակի հնարավորություն Հարավային Կովկասում։ Դրա փոխարեն առաջնային խնդիրն է կանխել լարվածության սրացումը՝ ինչպես մարդասիրական աղետի կանխարգելման, այնպես էլ Ուկրաինայի և ռազմավարական զենքերի վերահսկման հարցերով ԱՄՆ-Ռուսաստան երկխոսության հնարավորության պահպանման նպատակով։